ਲੰਡਨ ’ਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦੀ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਖੁੱਲੀ

ਲੰਡਨ – ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਅਣਦੇਖੀ ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਲੰਡਨ ਦੇ ਵੈਲੇਸ ਕੁਲੈਸ਼ਨ ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਵਿੱਚ ਖੋਲ੍ਹੀ ਗਈ। ‘ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ : ਸਿੱਖ, ਵਾਰੀਅਰ, ਕਿੰਗ’ ਵਿੱਚ ਮਹਾਨ ਸਾਸਕ ਦੇ ਦਰਬਾਰ, ਦਰਬਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀਆਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਸਤੂਆਂ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪਤਨੀਆਂ ਮਹਾਰਾਣੀ ਜਿੰਦ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਤਸਵੀਰਾਂ ਸਾਮਲ ਹਨ।
1799 ਅਤੇ 1849 ਦੇ ਵਿੱਚਕਾਰ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਾਸ਼ਨ ਕਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਚਮਕਦਾਰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਜਨਤਕ ਅਤੇ ਨਿੱਜੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਤੋਂ ਖਿੱਚੇ ਗਏ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਲਘੂ ਚਿੱਤਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗਹਿਣੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ‘‘ਇਸ ਸ਼ੋਅ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ 4 ਸਾਲ ਲੱਗੇ ਹਨ, ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵੈਲੇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਸਿੱਖ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਸਸਤ੍ਰਾਂ ਨੂੰ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਝਰੋਖੇ ਵਜੋਂ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰੀ, ਟੈਕਸਟਾਈਲ, ਗਹਿਣੇ, ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਣ ਲਈ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਵਸਤੂਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦੇ ਹੋਏ ਕੱੁਝ ਹਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ‘‘ਇਹ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਸੰਦਰਭ ਜੋੜਨ, ਸਮੇਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਆਦ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਵਿਵਸਥਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਲੱਖਣ ਮੌਕਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਕਿੱਥੇ ਹਾਂ, ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਸਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਵੰਡੀਆਂ, ਸੀਮਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪਿਆਰ, ਸ਼ਰਧਾ, ਮੁਸੀਬਤਾਂ ’ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
ਲੰਡਨ ਦਾ ਵੈਲੇਸ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਸ਼ਤਰਾਂ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਸ ਦੇ ਸਿੱਖ ਖਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਵਾਇਤੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਨਾਲ ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਵੈਲੇਸ ਕਲੈਕਸ਼ਨ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਦੇ ਸਹਿ-ਕਿਊਰੇਟਰ ਡਾ. ਜੇਵੀਅਰ ਬ੍ਰੇ ਨੇ ਕਿਹਾ ‘‘ਇਹ ਕਲਾ ਦੇ ਕੰਮ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ, ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਦੁੱਤੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਸੁਰਖ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋਣਗੇ। ਉਸਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਹੁਨਰ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪ੍ਰਤਿੱਭਾ ਦੇ ਨਾਲ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸੇਰ ਦੇ ਸਾਮਰਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਅਤੇ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣਾ ਕਦੇ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਹੀਂ ਸੀ।’’
5 ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਥੀਮ ਵਾਲੀ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਤੋਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੌਂਪੇ ਗਏ ਯੋਧੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਝਲਕ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਮਾਸਟਰਜ਼ ਔਫ਼ ਵਾਰ ਸੈਕਸ਼ਨ ਵੇਰਵੇ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਅਸੰਤੁਸ਼ਟ ਭੁੱਖ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਲਾਹੌਰ ਦਰਬਾਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਾਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਉਸ ਦੇ ਰਾਜ ਅਤੇ ਕਈ ਪਤਨੀਆਂ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਉਸ ਦਾ ਆਧੁਨਿਕੀਕਰਨ ਪੜਾਅ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਵਿਦੇਸੀ ਸਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸੁਹਿਰਦ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਭਾਗ ਸਿੱਖ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਮੂਰਤੀ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਦੀ ਅੰਤਿਮ ਵਸਤੂ ਹੈ।
ਅਕਤੂਬਰ ਤਕ ਚੱਲਣ ਵਾਲੀ ਇਸ ਨਵੀਂ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਰਤਨਾਂ ਨਾਲ ਸਜੀ ਤਲਵਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਹੋਰ ਹਾਈਲਾਈਟਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਜਨਤਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ’ਤੇ ਤੂਰ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਤੋਂ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇੱਕ ਅਦਭੁਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਧੀਆ ਲਘੂ ਪੇਂਟਿੰਗ ਅਤੇ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਅਤੇ ਐਲਬਰਟ (ਵੀ.ਐਂਡ ਏ.) ਮਿਊਜ਼ੀਅਮ ਤੋਂ ਉਧਾਰ ’ਤੇ ਲਿਆ ਸ਼ਾਸ਼ਕ ਦਾ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਸੁਨਹਿਰੀ ਤਖਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਸਾਹੀ ਕੰਧ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਸ਼ਕ ਦਾ ਅਸਾਧਾਰਨ ਦਰਬਾਰ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਵਸਤੂਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀਆਂ ਵਸਤੂਆਂ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਇਸ ਵਿਲੱਖਣ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਸਿੱਖ ਯੋਧਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨਾਲ ਹਿੰਦੂ ਪ੍ਰਤੀਕਵਾਦ ਦੇ ਅਭੇਦ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ, ਯੁੱਗ ਦੇ ਬਹੁ-ਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਵਿਸ਼ੇ ਵੀ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਹਨ।
ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮੀ ਸਰਹੱਦ ’ਤੇ ਜ਼ਾਲਮ ਪਰ ਵਿਗੜ ਰਹੇ ਅਫ਼ਗਾਨ ਕਬੀਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਖਾਹਿਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕੱੁਚਲਣ ਲਈ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਜਿੱਤ ’ਤੇ ਮੋਹਰ ਲਗਾਉਣ ਲਈ, ਮਹਾਰਾਜੇ ਨੇ ਅਫ਼ਗਾਨਾਂ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਕੋਹ-ਏ-ਨੂਰ ਹੀਰਾ ਲੈ ਲਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਮੁਗਲਾਂ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੋਰ ਸਿੰਘਾਸਣ ਤੋਂ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਲੰਡਨ ਦੇ ਟਾਵਰ ਵਿੱਚ ਤਾਜ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚਮਕਦਾਰ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਦਨਾਮ ਕੋਹ-ਏ-ਨੂਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਕੈਚ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।