ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ – ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ 1 ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਸਿੰਗਲ ਯੂਜ਼ ਪਲਾਸਟਿਕ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ‘ਤੇ ਪਵੇਗਾ ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਕੂੜਾ-ਕਰਕਟ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਸਖ਼ਤ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਵਚਨਬੱਧ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਕਿ ਸਟਾਕ ਨੂੰ 30 ਜੂਨ, 2022 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਸਿੰਗਲ ਯੂਜ਼ ਪਲਾਸਟਿਕ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਕੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ, ਆਓ ਇੱਕ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀਏ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਤਕ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯਤਨ
1. ਪਲਾਸਟਿਕ ਵੇਸਟ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨਿਯਮ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਐਕਟ, 1986 ਦੇ ਤਹਿਤ ਸਾਲ 2011 ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿਯਮਾਂ ਤਹਿਤ ਕੂੜਾ ਇਕੱਠਾ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਰਾਜ ਨਿਗਰਾਨ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਹੇਠ ਸ਼ਹਿਰੀ ਸਥਾਨਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਪਾਈ ਗਈ ਸੀ।
2. ਸਿੱਕਮ ਪਹਿਲਾ ਰਾਜ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ 1998 ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਲ ਯੂਜ਼ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ।
3. ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਥੈਲਿਆਂ ਦੀ ਮੋਟਾਈ ਲਈ ਇੱਕ ਮਿਆਰ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆਸੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚੂਨ ਵਿਕਰੇਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਬੈਗਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਫੀਸ ਵਸੂਲਣੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
4. ਸਾਲ 2016 ਵਿੱਚ ਇਸ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਖ਼ਤ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।
5. ਪਲਾਸਟਿਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਜਨਤਕ ਸਥਾਨਾਂ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਅਸਟੇਟਾਂ, ਜੰਗਲਾਂ ਅਤੇ ਬੀਚਾਂ ‘ਤੇ ਸਫਾਈ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ‘ਚ 100 ਦੇ ਕਰੀਬ ਸਮਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
6.ਕੇਰਲ ਵਿੱਚ ਸੁਚਿਤਾ ਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਚਲਾਇਆ। ਇਸ ਤਹਿਤ 28 ਮਛੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬੰਦਰਗਾਹ ਤੋਂ ਮੱਛੀਆਂ ਫੜਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਕਚਰੇ ਨੂੰ ਹਟਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੌਂਪੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਮਿਸ਼ਨ ਨਾਲ 10 ਮਹੀਨਿਆਂ ‘ਚ 25 ਟਨ ਪਲਾਸਟਿਕ ਵੇਸਟ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ‘ਚ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ ਹੈ।
7. ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੋਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
8. ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵਿਕਾਸ ਸੁਸਾਇਟੀ (ਸੀਈਡੀਐਸ) ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ‘ਬੀਟ ਪਲਾਸਟਿਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ’ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਭਲਕੇ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ 19 ਉਤਪਾਦਾਂ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ
ਸਿੰਗਲ ਯੂਜ਼ ਪਲਾਸਟਿਕ ਲਈ ਜਾਰੀ ਕੇਂਦਰ ਦੀਆਂ ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 1 ਜੁਲਾਈ ਤੋਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਬਣੇ 19 ਉਤਪਾਦਾਂ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਜਾਵੇਗੀ। ਪਾਬੰਦੀਸ਼ੁਦਾ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਝੰਡੇ, ਕੈਂਡੀ, ਗੁਬਾਰੇ, ਆਈਸਕ੍ਰੀਮ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਸਟਿਕਸ, ਥਰਮੋਕੋਲ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਪਲੇਟਾਂ, ਕੱਪ, ਗਲਾਸ, ਚਮਚੇ, ਕਾਂਟੇ, ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਚਾਕੂ, ਤਸਕਰੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਮਿੱਠੇ ਦੇ ਡੱਬੇ, ਸੱਦਾ ਪੱਤਰ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸਿਗਰੇਟ ਦੇ ਪੈਕੇਟ ਅਤੇ ਪਲਾਸਟਿਕ ਜਾਂ 100 ਮਾਈਕਰੋਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਦੇ ਬੈਨਰ ਦੀ ਪੈਕਿੰਗ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਲ ਯੂਜ਼ ਪਲਾਸਟਿਕ
ਹਰ ਸਾਲ 2.4 ਲੱਖ ਟਨ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਖਪਤ 18 ਗ੍ਰਾਮ
ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਔਸਤ ਖਪਤ 28 ਗ੍ਰਾਮ ਹੈ
ਪਲਾਸਟਿਕ ਉਦਯੋਗ 60000 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦਾ ਹੈ
88,000 ਯੂਨਿਟ ਨਿਰਮਾਣ ਅਧੀਨ ਹਨ
10 ਲੱਖ ਲੋਕ ਪਲਾਸਟਿਕ ਉਦਯੋਗ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ
25,000 ਕਰੋੜ ਦਾ ਸਾਲਾਨਾ ਨਿਰਯਾਤ
ਕੈਟ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਮੰਗਿਆ ਹੈ
ਟਰੇਡਰਜ਼ ਯੂਨੀਅਨ ਕਨਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਫ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਟਰੇਡਰਜ਼ (ਕੈਟ) ਨੇ ਸਿੰਗਲ ਯੂਜ਼ ਪਲਾਸਟਿਕ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਨੂੰ ਇਕ ਸਾਲ ਲਈ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸੀਏਆਈਟੀ ਨੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਮੰਤਰੀ ਭੂਪੇਂਦਰ ਯਾਦਵ ਨੂੰ ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਕੇ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਇੱਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਹਿੱਸੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਹੋਣਗੇ ਅਤੇ ਉਹ ਮਿਲ ਕੇ ਸਿੰਗਲ ਯੂਜ਼ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦਾ ਬਦਲ ਲੱਭਣਗੇ।
ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਸਿੰਗਲ ਯੂਜ਼ ਪਲਾਸਟਿਕ
ਉਤਪਾਦਨ 1950 ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ
380 ਮਿਲੀਅਨ ਮੀਟ੍ਰਿਕ ਟਨ ਸਾਲਾਨਾ
1 ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਪੁੰਜ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ
ਧਰਤੀ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਮਿੰਟ 12 ਲੱਖ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ
5 ਟ੍ਰਿਲੀਅਨ ਪਲਾਸਟਿਕ ਬੈਗ ਸਾਲਾਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਲਾਸਟਿਕ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ 1000 ਸਾਲ ਲੱਗਣਗੇ
60 ਦੇਸ਼ਾਂ ‘ਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਹੈ
ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿੱਥੇ ਕਿੱਥੇ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ
ਵੈਨੂਆਟੂ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੰਗਲ ਯੂਜ਼ ਪਲਾਸਟਿਕ ‘ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਹੈ।
ਜਰਮਨੀ, ਫਿਨਲੈਂਡ, ਡੈਨਮਾਰਕ ਅਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿਚ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੀਆਂ ਖਾਲੀ ਬੋਤਲਾਂ ਜਮ੍ਹਾ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਪੈਸੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।
(ਸਰੋਤ: CAT, ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਪਲਾਸਟਿਕ ਮੈਨੂਫੈਕਚਰਰਜ਼ ਐਸੋਸੀਏਸ਼ਨ, PIB)