ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ – ਕੀ ਦੇਸ਼ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸੰਕਟ ’ਚ ਫਸਣ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਸੰਕੇਤਾਂ ’ਤੇ ਗੌਰ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਘਰੇਲੂ ਕੋਲੇ ਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਵਧ ਰਿਹਾ ਜਦਕਿ ਕੋਲੇ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟਾਂ ’ਤੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਮੰਗ ਵਧਣ ਕਾਰਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਤਪਾਦਨ ਕਰਨ ਦਾ ਦਬਾਅ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਲਮੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ’ਚ ਕੋਲਾ ਇੰਨਾ ਮਹਿੰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦਰਾਮਦ ਕੀਤੇ ਕੋਲੇ ਤੋਂ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪਲਾਂਟਾਂ ਨੇ ਦਰਾਮਦ ਲਗਭਗ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਬਿਜਲੀ ਮੰਤਰਾਲਾ ਵੀ ਸਥਿਤੀ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੈ।
ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮੰਗਲਵਾਰ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਮੰਤਰੀ ਆਰਕੇ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਦਰਾਮਦ ਕੀਤੇ ਕੋਲੇ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਯਾਤ ਕੀਤੇ ਕੋਲਾ ਆਧਾਰਿਤ ਪਲਾਂਟਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲਿਆ। ਘਰੇਲੂ ਕੋਲੇ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਥਰਮਲ ਪਲਾਂਟਾਂ ’ਚ 10 ਫ਼ੀਸਦੀ ਤੱਕ ਦਰਾਮਦ ਕੋਲੇ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਕੋਲੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਪਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਲਾ ਮਹਿੰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ,, ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਇਸ ਸੁਝਾਅ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਜਾਪਦਾ ਹੈ।
ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅੰਕਡ਼ਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ, 1 ਅਪ੍ਰੈਲ, 2022 ਤੱਕ, ਦੇਸ਼ ’ਚ ਕੋਲਾ ਆਧਾਰਤ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟਾਂ ਕੋਲ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ 9.4 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਕੋਲਾ ਸੀ। 12 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕੋਲੇ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਘਟ ਕੇ 8.4 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ ਜਦੋਂਕਿ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਲਾਂਟਾਂ ਕੋਲ 24 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਸਟਾਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਅਕਤੂਬਰ-ਨਵੰਬਰ 2021 ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕੋਲੇ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਜੇ ਵੀ ਚੰਗੀ ਹੈ, ਪਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹਨ,, ਉਹ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਹਨ।
ਗੁਜਰਾਤ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਬਿਹਾਰ, ਝਾਰਖੰਡ, ਹਰਿਆਣਾ, ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ, ਆਂਧਰਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਰਗੇ ਰਾਜਾਂ ਤੋਂ ਅਧਿਕਾਰਤ ਬਿਜਲੀ ਕੱਟਾਂ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਹਨ। ਇਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅੱਤ ਦੀ ਗਰਮੀ ਨੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਮੰਗ ਵਧਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦਰਾਮਦ ਕੀਤੇ ਕੋਲੇ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਨਿੱਜੀ ਖੇਤਰ ਦੀਆਂ ਬਿਜਲੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਪਲਾਂਟਾਂ ਤੋਂ ਉਤਪਾਦਨ ਦਾ ਪੱਧਰ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਆਲਮੀ ਬਾਜ਼ਾਰ ’ਚ ਕੋਲੇ ਦੀ ਕੀਮਤ, ਜੋ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ 400 ਡਾਲਰ ਪ੍ਰਤੀ ਟਨ ’ਤੇ ਆ ਗਈ ਸੀ,, ਹੁਣ 300 ਡਾਲਰ ਪ੍ਰਤੀ ਟਨ ਦੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਆ ਗਈ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਆਯਾਤ ਕੀਤੇ ਕੋਲੇ ’ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਪਾਵਰ ਪਲਾਂਟਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ 150 ਡਾਲਰ ਪ੍ਰਤੀ ਟਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੀ ਲਾਗਤ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਕੋਲਾ ਲਿਆ ਕੇ ਬਿਜਲੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਘਰੇਲੂ ਬਾਜ਼ਾਰ ’ਚ 20 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਯੂਨਿਟ ਤੱਕ ਬਿਜਲੀ ਵੇਚਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਅਪ੍ਰੈਲ 2022 ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਬਿਜਲੀ ਰੈਗੂਲੇਟਰੀ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੇ ਇਹ ਸੀਮਾ ਘਟਾ ਕੇ 12 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਯੂਨਿਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।